Crónicas de Galiza. As letras vernáculas e a cultura

Crónicas de Galiza. As letras vernáculas e a cultura       Roberto Blanco Torres       1929
 

Nota: Este texto é unha tradución do orixinal, en lingua castelá.

O movemento espiritual iniciado hai dez anos en Galiza non defraudou aos que agardabamos del copiosos, e sobre todo, delicados froitos. No político sufriu vicisitudes, tivo que loitar, nos primeiros momentos, por unha parte, coa incomprensión das xentes, e por outra, cos intereses creados e coa tradición caciquil arraigada no chan galego. Para destruír isto non faltaban entusiasmos; pero carecíase de medios para que o triunfo fose inmediato. Ninguén, sen embargo, confiaba ilusoriamente nunha rápida vitoria. Homes maduros e homes mozos sabían ata que punto as taifas políticas tiñan unha forza poderosa, absorbente; expugnalas das súas posicións non era obra dun día, senón esforzo tenaz, xeneroso e perseverante, de moitos anos. E con este esforzo perseverante e xeneroso entraron na liza. Había que salvar a Galiza e incorporala ao ritmo intelectual, político e social de Europa. A cruzada acusou a súa forza nalgúns intres, e disto foi indicio que o caciquismo, seguro nos seus redutos, amosase inquedanza e trocase o incremento das súas persecucións, como nel era táctica acostumada, por unha actitude favorable á concordia e até ao diálogo. O proceso quedou interrompido por acaecementos de todos coñecidos. Os sucesos posteriores non tiveron máis transcendencia que o dun sinxelo trasfego, sen operación a fondo e sen que se roturase nas realidades galegas ningún novo camiño. E dese modo se estrangularon moitas posibilidades, sen visible compensación. As “Irmandades dá Fala”, que se instituíron nos pobos galegos de maior importancia, eran os aglutinantes deste movemento rexional, que revivía a lembranza dun organismo precursor, “Solidariedade galega”, e que, como esta, estaba caracterizado pola austeridade, pola sinceridade de propósitos, en antagonismo coas forzas políticas militantes, e por un idealismo que, como sempre, era reputado de loucura polos que tiñan interese en ridiculizalo para manter os seus privilexios e conservar as súas prebendas, incapaces de concibir o valor dunha doutrina senón reporta inmediatamente bens prácticos. A mocidade inquieta e estudosa sumouse ás novas falanxes, xa cun ardor intransixente e a veces agresivo de catecúmenos, fase pasional en todo movemento de rexeneración, xa consagrándose, por medio das letras e da investigación, á exexese da historia de Galiza nos seus diversos aspectos, como fito na acción común da palinxenesia que se propugnaba. Rescatar o sentido da tradición en canto tiña un valor dinámico, incorporándoo a un concepto integral de rexión, e socializando o uso da lingua vernácula, relegado ao “rus” polo ruralismo espiritual das cidades, adulterado ou oculto por varias formas externas, eran a pedra de toque dese movemento, á vez restaurador e innovador. O aspecto político estaba concentrado na propaganda das “Irmandades”; o científico e literario constituíu a preocupación, laboriosa e activa, das novas mocidades. O movemento literario alumeou moitas xoves mentes e trouxo á bibliografía galega un renacemento que non tivo par dende o século XIV. Dende hai dez anos publicáronse en idioma galego máis libros que no transcurso de cinco séculos. E o idioma adquiriu un uso e unha discusión social parellos á excelencia intrínseca que como instrumento ideolóxico e estético amosou na literatura. Neste interregno publicáronse as mellores obras de Ramón Cabanillas, de quen pode dicirse que naceu á poesía galega na emigración, con ímpeto combatente, ao conxuro do sentimento nostálxico -esa “saudade” tan certa por máis que se desvalorice e mistifique- e da lembranza da terra aferrollada e escarnecida. “Dá terra asoballada” sinalou o ápice da súa musa pugnaz, que reavivaba ao cabo de cinco lustros os apostrofes dun bardo, que por contraste enmudeceu no exilio: Curros Enríquez, López Abente, Rodríguez González, Vitoriano Taibo e Lugrís Freire publicaron nesta época os seus mellores libros de versos. Antonio Villar Ponte escribiu “Almas mortas”, unha novela de tese en que se presenta o problema da emigración; Vicente Risco deu a luz a súa “Teoría do nazonalismo galego”, e Ramón Villar Ponte, “Doutrina nazonalista” e unha “Historia sintética de Galicia”. Neste tempo Castelao non deu repouso ao seu lapis prodixioso, e o seu labor artística culminou en “Cousas” e en “Álbum”, aínda inédito. Publicaron unha gramática galega e un “Dicionario galego-castelán” Lugrís Freiré e Carré Alvarellos. Francisca Ferreira, unha escritora sobre a cal se estende inxustamente o esquecemento, aportou a este renacemento literario unha novela excelente, “Néveda”, e Xosé Lesta Meis outra: “Estebo”, acollida pola crítica con aplauso poucas veces tan unánime. E recentemente, Vicente Risco e Ramón Outeiro Pedrayo -cuxa obra abondaría a integrar na literatura europea o valor da nosa literatura vernácula-, deron a luz, respectivamente: “O porco de pé”, novela realista, en que se alían a sátira e o humorismo, e “Os camiños dá vida”, novela da vida do agro, dos morgados e a fidalguía galega do século XVIII. Non quere ser esta crónica un inventario da produción literaria galega de dez anos acá. Por iso, sen dúbida, incorreremos en omisións que, tratándose dun traballo que aspiraba a ser completo, serían imperdoábeis. A labor da “Irmandades dá Fala” produciu ademais a aparición de moitos periódicos e revistas. No aspecto editorial a súa obra foi fecundísima. Nace no Ferrol a editorial “Céltiga”, de novelas curtas, e na Coruña, “Lar”, e máis tarde, “Nos”, que dan a coñecer os novos valores e lanzan con frecuencia ao mercado libros que se esgotan inmediatamente. En Ourense publícase a revista de cultura galega “Nós”; na Coruña, “A Nosa Terra”, periódico de combate; en Betanzos, “Rexurdimento”. En Lugo nace “Ronsel”, unha revista literaria de tipo vangardista dentro das letras galegas, primorosamente editada; en Pontevedra, “Alborada”, e en Santiago, “Libredón”, publicacións de novelas cortas. Hei aquí, en síntese, sen que un exame estimativo nos tente polo momento, un balance, desde logo incompleto, da produción literaria galega desde 1918. Adrede omitimos a que corresponde á nova xeración, á xeración especificamente xuvenil, e o que atinxe ao seu xesto espiritual, ao seu panorama ideolóxico. Isto será tema doutro artigo.

Publicouse en: Galicia (Montevideo) en marzo de 1929.

Tódalas obras orixinais deste autor atópanse no dominio público. Isto é aplicábel en todo o mundo por mor de que finou fai máis de 80 anos. As traducións poden non estar en dominio público.