Cantares gallegos/Aló no currunchiño mais hermoso
23.
A Roberto Robert, redacto-
re da Discusion, á quen lle
gustan ós contos y ó gallego.
l.
Aló no currunchiño mais hermoso
Qu' á luz do sol na terr' alumeara,
Veiga frorida e prado deleitoso
Qu' á os campiños do Eden s' acomparara,
Aló ond' ó Sar soberbo e caudaloso
Parece que se dorme e que se para
(Tan maino corr' antre á robreda escura)
Ali naceu Vidal ó sin ventura (1).
II.
Que reposo! que luz!... que garruleiro
Brando cantar d' os vareos paxariños
Cand' ó salir do sol pó lo quinteiro
Douraba fontes, lagos e campiños.
Que libre respirar... que placenteiro.
Ir e vir dos cabirtos xuntadiños,
Que frescas, que polidas, que galanas,
Iban có gando as feitas aldeanas.
III.
Nunca ó rumor do mundo corrompido
Nunca da louca socied' as vaidades
Nin brillo d' os honores fementido
Foran trubar tan doces soledades,
Ceo azul, sol d' amor, campo frorido,
Santa paz sin remorso nin saudades.
Horas que van mainiñas camiñando,
Tal alí tempo e vida iban pasando.
IV.
Como ó ventiño da mañan pirmeiro
No seyo d' as rosiñas se dormia
E cal dempois toliño e rebuldeiro
Pó lo espaço inmensisimo subia,
E volvendo á baixar murmuradeiro
Por enriba d' as chouzas rebulia
Nas aliñas levand' ó fumo leve
Qu' en trubias ondas á subir s' atreve:
V.
E como ô mediodia, fast' o rio
Brisas, aires, pradiños e arborado
Pousaban calorosos e sin brio
Cal viaxeiro sedento e fatigado,
E como da seran ó alento frio
De arulos misteriosos impregnado
Con pasiño lixeiro s' achegaba
Y aire, rio, e floriñas axitaba:
VI.
Pasiño á paso á traballada xente
D' os campos ás chousiñas se volvia
Mentras no lar o pote sarpullente
C' as ricas berzas á cachon fervia.
As fabas y as balocas xuntamente
Có touciño sabroso nel se via
En compañ' amigabre e farturenta
Qu' alegra, que convida e que sustenta.
VII.
Dempois da frugal cea, ô cariñoso
Resplandor do luar claro e soave
Iban gozar ô enxido de reposo
Có abó, qu' á longa historia contar sabe.
O rosario da Virxe proveitoso
Logo rezaban con asento grave
Y alma e corpo tranquilo se dormia
Esperando ó folgor do novo dia.
VIII.
Tod' era paz e amor, y augua serena,
Tod' era craro azul no firmamento,
Nin oubo ali á soberba qu' envenena,
Nin vano goce, nin fatal tormento,
Nin louco rebuldar, nin fonda pena,
Nin baixo aborrecido pensamento
Vidiña tan risoña atormentaba,
Pois doce e mainamente se folgaba.
IX.
Naide naquel lugar probe se vira
Qu' uns ben y outros non mal foran vivindo,
Y un qu' afroxa de mais y outro qu' estira
Foranse acomodando e repartindo,
Ningun da negra fame á man sentira
O seu peito fortísimo oprimindo
Nó mais que á desdichada criatura
Que se chamou Vidal ó sin ventura.
X.
Orfo ende que nacera, á sorte triste
Déralle por herencia ó desconsolo,
C'o á negra soledá, qu' ô probe asiste;
Naide na terra se topou tan solo
De canto en polvo terrenal se viste
Inda correndo un polo y outro polo,
Qu' era prob' e dorido antr' os doridos
E afrixido antr' os tristes afrixidos.
XI.
Tiña por casa un cortelliño escuro
Tiña por leito ó chan humedecido
Por cubirtor á neve e vento duro
Qu' entraba pó las fendas arresido.
Tiña ó sustento escaso e mal seguro
Que dan de porta en porta ô qu' é perdido
Qu' asi lle din con bulra non escasa
O que por probe neste mundo pasa.
XII.
En jamás ó infeliz decir poidera
—Esto que teño é meu!—qu' á sorte dura
N' inda por conceder lle concedera
Un pouco de querer ou de ternura,
Nin un pouco d' amor, que donde houbera
Pobreza, e soledad' e desventura,
Groria, dicha, e querer correndo pasan
Y á entradiña da porta non traspasan.
XIII.
Sempre por dicha prá Vidal habia
Caldo e mais pan nalgún lariño alleo,
Y á mais á caridá non s' estendia
Que fora un mal matarlle outro deseo.
Que si á cousas mellores s' afacia
Y outro vareo comer y outro recreo,
Traballo lle custara á bon seguro
Comer dempois berciñas e pan duro.
XIV.
Tal conta á xente corda se botaba
Con parsimonia concençuda e grave,
E refrans sabios con afan buscaba
Dos que dín—Nunca dés do que ben sabe.—
Y ô compango Vidal nunca probaba
Por qu' era á sobriedá santa e saudabe
Segun á xente de poder decia
Anqu' ela ben folgaba e ben comia.
XV.
Cando d'os porcos á matanza viña
¡Qu' amabre chamuscar nas limpas eiras
O despertar da fresca mañanciña !...
¡Qu' alegre fumo antr' olmos e figueiras
Olendo á cocho pó los aires iña!
¡Qu' arremangar d'as nenas mondongueiras!
¡Qu' ir e vir dend' o banco hastr' a cociña!
Y aló no lar, ¡que fogo! que larada!
¡Que rica e que ben feita frixolada!
XVI.
Fígado con cebola ben frixida
Y un-ha folliña de laurel cheirosa,
Qu' inda á un morto ben morto dera vida
De tan rica, tan tenra, e tan sabrosa:
Raxo en sorsa c' un cheiro que convida,
Y á sangre d'as morcillas sustanciosa
En fregada caldeira rebotando
A que fagan morcillas convidando.
XVII.
Cuadro tan agradabr' e farturento
Por tod' á vecindá se repetia
Con garular, e risa, e gran contento,
Que suceso tan grande ó requeria.
Mais por que lle sirvise de tormento
Solo na chouza de Vidal n' habia
Nin porco, nin mondongo, nin risiña,
Qu' era todo nubrado e tristesiña.
XVIII.
Nas frias pedras do seu lar sentado
Tan vareo movemento contempraba
De negra soledade acompañado:
Naide á festa do porco ó convidaba
Qu' era probe Vidal y era olvidado
Y á presença d' un probe ali estorbaba
Por eso antre suspiros repitia
—¡Ay! quen fora riquiño un solo dia!
XIX.
Tales eran decote os seus deseos
Mais nunca ¡triste sorte! se cumprian,
E todos, todos de miseria cheos
Anos tras anos sin cesar corrian:
X' era bello Vidal, y os duros ceos
De tan negro sufrir non se doian
Qu' inda ó porco Vidal nunca probara
Nin naide á tal festiña ó convidara.
XX.
Tal com' era costume á rica proba
Veciños con veciños se trocaban
(Ind' ox' esta costume se renova)
Mais á Vidal veciño non chamaban,
Que fora indina misturanza boba
Ir á dar donde daiba non topaban
E por eso Vidal, probe coitado,
Nunca catou morcilla ó desdichado.
XXI.
Mas ay! picaro mundo! mundo aleve!
Quen de teus pasos e revoltas fia?
Quen afirmar empavedo s' atreve
Que non se pode á noite tornar dia?
Quen en tempo tan rápido e tan breve
Os conocidos de Vidal diria
Qu' aquela triste homilde criatura
Iba nadar en ondas de ventura?
XXII.
Y asi pasou!.. qu' aquel que todo mira
Alo da inmensa e trasparente esfera,
Donde c' os astros centellantes xira
Misericordia de Vidal tibera.
O torpe olvido dos podentes vira
Y á pena de Vidal compadecera
E có seu brazo misterioso e forte
Trocou d' un sopro á temeraria sorte.
XXIII.
Tal pó las portas de Vidal entrara
Como en campo sedento farto rio,
Aló de Cais herencia qu' envidiara
O mais encopetado señorio.
Ucha d' ouro ôs seus ollos relumbrara
Dandolle desvareo, e risa, e frio
E tanto tal sorpresa ó contrubaba
Que coidaba infeliz qu' inda soñaba.
XXIV.
Dempois chorou, sorreu, vicou á terra
Inda pó lo seu pranto humedecida,
E canta dicha á humanidad' encerra
Verteuse do seu peito escandecida,
Logo volvendo en si, casi s' aterra
De ver ventura tan sin par cumprida
E postrado ante Dios fervente ora
Y ó seu misterio portentoso adora.
XXV.
Cumprido este deber, Vidal reposto
De sorpresa tan grave e prasenteira
Pónse limpio, amañado, e ben composto,
Co á graciña de Dios por compañeira;
Cal s' adimira d' ó mirar tan posto,
Cal lle di qu' é galan por derradeira,
Y aunque calvo quedou como S. Pedro
Dínlle que ten risado pelo negro.
XXVI.
Chámalle aquel, amigo; ¡cousa rara!
Qu' antes—Vidal! con sorna lle desia,
Y outro lle volve pracenteiro á cara
Que nautronte ó caris lle retorsia,
Tal miniña de velo se trubara,
Tal outra xunta del se rebolvia,
E séica non faltou quen lle dixera
Que feito com' un santo se volvera.
XXVII.
Qu' é triste ó rostro da mortal pobreza
Qu' entre ximidos e dolores nace,
Y hastra á hermosura ven, cando riqueza
Có seu mirar risoño nos comprace.
Presta o diñeiro encanto e gentilesa,
Y un Dios ó mesmo demo se tornara
Si tomando á figura de banqueiro
Remexése diñeiro e mais diñeiro.
XXVIII.
Estos misterios son... eu me confundo
y en van' ôs espricar me propuñera;
Pero Vidal filosofo profundo,
Qu' anque xamais nos libros deprendera
A conta propia deprendeu no mundo,
Non de mudansa tal se sorprendera,
Qu' aló no seu caletre á adiviñara
Cando en ser rico con afan soñara.
XXIX.
Por eso recibeu con cortesia
Recrebos, agasaxo e comprimento,
Q' un tras outro homildoso lle facia,
Escoria vil do humano pensamento.
El á baixesa d' eles comprendia
Y anque vano nin torpe pensamento
Contra xentiñas tales meditaba,
Forte e séria lision darlles pensaba.
XXX.
Un-ha mañan, á un santo e bon suxeto
Un quiño lle mercou, ¡soberbo quiño!
Tan niveo, tan plantado e tan repleto
Cal nunca ó vira tal ningun veciño.
Era curto de perna, o lombo neto,
Do rabo hastra á cabeza redondiño,
Y ó coiro tan graxento relusia
Que mesmo de manteiga paresia.
XXXI.
—Alabado sea Dios!—Dios ch' ó bendiga!
—S. Antonio ch' ó guarde!—asi escramaban
Mentras qu' ó cocho á paso de formiga
Y ó seu dono Vidal, serios pasaban.
A falarlle á Vidal cada un s' obriga
Qu' ó porco xa mortiño contempraban
E nera de perder tan bon bocado
Pó las mans de Vidal morto e salgado.
XXXII.
Log' ó berrido do infeliz pasente
Que sofre có coitelo morte dura
Fender ós aires no lugar se sente,
Pouco á pouco á gorxiña queda muda,
O suspiro postrer soa estredente,
A sangre corre, ó matachin xa suda,
E naquel grave e quirtico momento
É o porco, vida e mundo e pensamento.
XXXIII.
O difunto ali está repantrigado,
C' un-ha cebola n' antraberta boca,
(Qu' inda parés qu' á come ó desdichado)
Pero nó no chorés qu' á el solo toca
Dormir sono tan triste descuidado,
Pois as iras d' inferno non proboca
Nin groria ten nin porgatorio ardente,
El dormirá insensible eternamente.
XXXIV.
Non cab' en si Vidal de tan contento,
O cheiriño do porco ll' enlouquece,
Qu' entr' os porcos nacidos é un portento
Aquel qu' ante seus ollos aparece,
Certa satisfacion, certo contento,
No rostro d' os presentes resplandece
Que mesmo quer decir en lenguax mudo
¡Este si que ch' é un porco repoludo!
XXXV.
Mais c' ó cocho Vidal soyo s' encerra
Mentras qu' á xente aturrullada mira...
Câl se pasma, câl bufa, câl s' aterra
Que nunca tal naquel lugar se vira,
Câl outro lle xurando eterna guerra,
Dás voltas que dá ó mundo s' adimira
Pois que nunca en jamas nengun veciño
Lle batera c' á porta no fociño.
XXXVI.
Era aquel un rifar desesperado,
Pero Vidal ó xordo se facia,
A noit' enteira se pasou cerrado,
Y ô arbór primeiro do siguente dia
C' un varal de morcillas ben cargado
Que á pouco de cargado se rompia,
Apareceu lavado e reverendo
A todos c' ó seu porte sorprendendo.
XXXVII.
El direitiño ô seu facer marchaba
Con paso despacioso camiñando,
E un sorrir nos seus labios s' atopaba
Qu' antroido iba dicindo ou contrabando,
Dempois con voz qu' as xentes atroaba
Foise de porta en porta perguntando:
—Deronlle aqui morcillas á Vidal?
—Aqui non!!!—Pos adiante có varal!
XXXVIII.
Asi as chousas correu un-ha por un-ha
Y ó varal inteiriño inda se via,
Con triste si non respondeu ningun-ha
De cantas en redondo requeria.
Rindos' entanto á falsa de fertun-ha
Con sonsa voz de bulra repetia:
—Deronlle aqui morcillas á Vidal?
—Aqui non!!!—Pois adiante có varal!
XXXIX.
Vidal morreu, y ó tempo foi pasando,
Braso qu' os duros mármores arrasa
Antre helados escombros enterrando
Do bon Vidal á solitaria casa.
Mais sempr' esta historiña foy quedando,
Ind' oxe mesmo por provervio pasa,
E cand' ó nome de Vidal s' invoca
Muda sole quedar mais d' un-ha boca.
- (1) Eu ben sei qu' en rigor estas octavas non son en maneira algu-ha a glosa d' un cantar, e que mellor e con mais propiedade podia chamarse conto; pero como pó lo d' ahora non penso facer en gallego nengun libro de contos póñoo aqui, un-ha vez que nestes cantares tratei de pintar as costumes d' os nosos probes aldeans, e sirven estas octavas prá dar á conocer un-ha d' as mais antiguas e mais usadas. Sempre me conmoveu o relato de este conto sencillo patriarcal, e por eso decidinme á versificalo contando c'á benevolencia d' os lectores. ¡Son tantos os desdichados á quen nas nosas aldeas non se ofrece a proba do porco, e que soñan có dia, en que, como Vidal poidan decir á os seus avaros veciños —Adiante c' ó varal!...
| <<<< | >>>> |