A lama dos preitos

En Galifontes, o Wikisource en galego.


A lama dos preitos       Luís Otero Pimentel, Follas Novas (A Habana) n.º 547.       1907
 



   “O laverco da Toxeira, fillo do pai de Xuana” –polo seu nome Enrique– facía na escola as pranas máis somellantes ás mostras de Iturzaeta; e pró demais tamén era moi espelido.

   O mestre chamábase D. Silvestre Caugalleira, de mote “Escuadrón”, porque había sido sarxento de caballería, e sempre estaba falando do seu escuadrón. Non sabía moito de letras, pero tiña a gramáteca do mundo que correra, e as leuciós que recolleu ós vellos.

   Cando veu que Enrique sabía tanto como el, –de letras se entende– chamouno ó pé da súa cadeira, e díxolle en gallego: –unhas veces falaba en gallego, e outras no linguaxe de Castela.

   —“Dille a teus pais que ti xa estás perdendo o tempo na escola, –bastante perdiamos todos– pois eu non che podo enseñar máis do que sabes”.

   Este feito do mestre, fala máis que moitos libros, pois ben se vía nel a sinxela palabra dos homes que din o que sinten.

   “O laverco” quedou espantado, saleu dando brincos como un tolo, e os demais quedamos mortos de envidia.

   Desde aquel día a nai de Enrique, chea de orgullo, decía que o seu fillo xa podía ser mestre; e fixo de modo que entrase na curia “do pai da Pombiña”.

   Presentareilles a estes novos perxonaxes, pra que vostedes sepan con quen van prá feira.

   Pero antes teño que compretar o retrato do mestre.

   Como xa lles dixen, era un home de moito mundo, xa velliño; que tiña máis de guerreiro que de mestre.

   Cando estaba de xéneo, pasaba o tempo contándonos as súas batallas, e non lle quedaba vagar pra tomar as leuciós. Pero cando falaba das guerras, falaba en castellano, e, pouco máis ou menos, decía así:

   —“Si uno pudiera nacer dos veces, no haría muchas cosas que hace la primera vez que viene al mundo.

   Yo, que nací para militar y que lo fui muchos años, no me habría retirado en lo mejor de mi edad, pra venir a ser maestro de tantos serracenos como tengo delante”.

   —¿Quienes serán los sarracenos? –decíamos todos mirándonos los unos a los otros.

   —“Si, señor –seguía hablando D. Silvestre– cometí el grande e irreparable error de abandonar el servicio, por causa de la difunta –que ya está en el Cielo, pues era muy buena– pues si hubiera seguido, hoy sería general, como lo es Espartero y Rodil. Bien me decía mi capitán, el conde de Clonard, que no me retirase, pues mi porvenir estaba en la carrera de las armas”.

   Pero, ya se acabara la guerra grande; ya no teníamos franceses en España; ya el ídolo de los españoles, Fernando VII, el rey de “toros y cañas”, estaba en Madrid, y no nos faltaba nada para ser felices... ¡Que bien discurrieron siempre los españoles!

   Ya los grandes guerrilleros descansaban en sus modestos hogares, o en sus ignoradas tumbas. ¡Tumbas de gloria!

   Ya no se fusilaba a diestro iiniestrso; ya el Empecinado no era el terror del enemigo; ya Mina decía que bastaba de peleas; ya Moseu Antón se ahorcara de despecho; ya los conventos estaban seguros...

   Por mi desgracia, Lord Wellington, no se quedó en España.

   ¿No sabéis quién era el Lord? Todos dijimos: “No, señor”, menos uno que respondió: “Yo conocí un loro que se llamaba Wellington”. –¿Donde lo conociste, Salomón? –le interrogó el maestro. –Lo conocí en mi casa: lo llevaba la señora de un teniente que hemos tenido alojada. –Pues te llevarás el capón de Navidad, porque al fin, tú sabes salir del paso.

   Pero no, mis caros discípulos; Lord Wellington, no era un loro en ningún sentido de la palabra. Era un noble inglés; un gran guerrero; un general de generales, que vino a España, cuando estábamos bien apurados con los franceses, y que puesto a la cabeza de un ejército inglés, otro español y otro portugués, aliados, pero no con mayores fuerzas que las de Napoleón, ganó muchas batallas, hasta que los arrojó de España, allá por San Marcial, donde los gallegos se llevaron la palma.

   Y ni hablaba como los loros, ni como muchos charlatanes que hablan por hablar. Yo lo conocí bien, porque pertenecí a la escolta, destacado de las fuerzas que mandaba el general España.

   Una palabra de él decía más que un largo discurso de nuestros diputados.

   Un día se le presentó un oficial español, a quien el distinguía, porque era muy valiente, para manifestarle que era inocente de lo que algunos le habían atribuido respecto a que había faltado al miramiento a una señorita inglesa que como curiosa y amiga de asistir a los heridos, acompañaba al ejército. El gran general lo oyó y después le dijo:

   —“Señor oficial: yo no puedo dudar de la palabra de un caballero, pero estoy decidido a que la gran Bretaña sea respetada”. ¡Que poema, hijos míos, que poema!

   Así deben ser los generales: así deben expresarse los representantes de las naciones. Estos son los ejemplos que debemos tomar de los extranjeros...

   Esto ocurrió la víspera de la batalla de los Arapiles. ¡Que batalla! ¡Parece que la estoy viendo! ¡Parece que veo al gran Lord con el anteojo en la mano, siguiendo las peripecias de la pelea terrible! Parece que contemplo al general portugués Troncoso, cuando le dijo: –“Mi general: Las fuerzas del cerro grande, no pueden avanzar”; y la serena contestación del inglés: –“Basta que se sostengan”.

   Y, en efecto, allí se sostenían como perros de presa, contra los continuos refuerzos de los imperiales; mientras que nuestro generalísimo, preparaba la cuña que dirigió contra el centro de la línea enemiga, para partir y desconcertar a sus contrarios.

   Esta era la táctica y extratejia del gran caudillo británico: darse cuenta de las posiciones del enemigo, entretener sus fuerzas en uno o más puntos discutidos y cargar impetuosamente por el centro; como quen mete unha cuña no eixe dun carro pra partilo en dous anacos...

(Continuará, Dios mediante)


   Enrique adiantaba moito na curia, según viamos tódolos curiales, (pois eu tamén xa esborranchaba papel sellado) e ganaba algunhas pesetiñas que lle daban os preiteantes; pois don Xudas dicía que bastante favor nos facía con enseñar burros.

   Que o noso principal era tan gracioso como miserabre e xudío, ninguén tiña dúbida, pois han de saber vostedes que por un carto pelexaba con súa nai, e que, polas súas gracias, estaba excomulgado. Pero, doña Mariquiña rezaba por ela e por el, anque estaba inorante de que o seu home estaba condenado.

   Tiña o demo no corpo, non polo seu oficio, que non era dos máis zamerugas, como diría o meu gran amigo Lugrís, e si porque unha ves, por unha aposta, entrara polo médeo da Igrexa co sombreiro posto, cando o señor cura estaba decindo a misa; e desde entonces, negáronlle a comunión. A sorte del foi que cando fixo aquela grande xudiada, doña Mariquiña estaba bañándose no Orzán da Cruña, e ninguén se atreveu a decirlle que tiña o demo na súa casa.

   O escribano era miope, pero non se lle escapaba unha coma, nin nada do que facían á súa beira.

   Un día que Enrique estaba esborranchando un preito, caeulle un borrón na folla, e correndo, lambeuno, pra que doña Xudas non no vise; pero doña Xudas veuno e díxolle: –“¿Que fixeches, larpeiro?... ¿Túa nai dáche poucas papas?... Dille que che meta a cabeza no pote, pois eu non podo manterte con tinta”.

   Outro día, amostrándolle unha escritura de letra moi crara, feita en Orense, díxolle:

   —Enrique.

   —Señor, –respondeu o curial.

   —¿Gústache esta letra?

   —Si, señor, é boa.

   —Boa será pra ti, que xa empezas a quita-lo méreto ás cousas alleas, pensando que así, terán algún as túas... Esta letra non é boa... É moi boa; porque aquí non se ven faraentos; non hai borrós lambidos, a non ser que eu vexa mal. ¿Ves ti algún?

   —Non señor: non vexo ningún borrón; pero moitos lamben sin conocerse as lambetadas, –respondeulle o laverco.

   —Eso non no dirás por Luís, que me parece que non ten esa costume de lamber borrós.

   —Non señor; Luís tamén ten lambido algús, pero eu non no digo por ninguén.

   —Vamos: a indireuta vai pra que a colla quen queira; non pensaba que foras tan espelido.

   —Eu fago o que podo, señor escribano, pra non perde-lo tempo, –repricou o curial, que estaba dando mostras de merecer o mal nome de “laverco” que lle puxeran na escola.

   —Tanto a Enrique como a min, anque acabamos na curia, non nos daba o xenio polos preitos. Soñabamos con saír a matar mouros.

   Eu era máis pequeno e de menos entrometemento que Enrique, polo que moitas veces el falaba, eu estaba calado.

   Un día, polo mes do outono, que estabamos os dous solos, cando o escribano estaba no xusgado; entrou na escribanía un preiteando labrego, preguntado por Xudas.

   —“Non está –díxolle Enrique– pero si quere esperalo, séntese, porque non tardará”.

   “O preiteante estaba mollado como un peixe, e tiña as polainas e os calsós cheos da lama dos camiños”.

   —“Pois, con permiso de vostedes –dixo– sentareime; porque veño cansado. ¿Vostedes non saben pra que me chama o señor escribano?”.

   —Nosoutros, respondeu Enrique, non sabemos nada do que pasa na escribanía, porque aquí temos que ser cegos, mudos e tolos.

   —O labrego quedou espantado da resposta do curial, e mirou pra min, como decindo que lle axudase a saír do atolladeiro.

   —O meu compañeiro, –dixen eu– quixo decirlle, que non podemos decir nada do que pasa aquí.

   —Eso entendín eu –repricou o labrego– pero pensaba que non sendo cousa de enfermedade ou de morte, poderían decirme algo; e astra me parecía que terían orden de despacharme si o señor escribano pensaba tardar.

   —¿Vostede como se chama? –preguntoulle Enrique.

   —Chámome Domingo Carballo Loureiro, da parroquia de Camanzo.

   —¡Logo vostede é o que preitea co fidalgo da Ulla?

   —Si, señor; ese preito teño... Parece que vostede ten conocemento del...

   —Algún conocemento teño, que bastantes prumadas me leva.

   —¿E no me pode decire si tardará moito tempo en vir a sentencia?

   —Non lle podo decir nada; pois os preitos todos sabemos cando empezan, pero ninguén sabe cando han de acabar.

   —Eso paréceme moi certo, e faime bastante que pensares. Xa levo dos años dando viaxes, e vexo que pouco adiante. Ben se conoce que preiteo cou un fidalgo...

   —Non lle hai moita diferéncea de preitear, fidalgos ou con labregos. Tódolos preitos levan ó mesmo carreiro... Todos andan como vostedes...

   —Ese non no entendo: ¡que andan como eu!...

   —Si, todos anda dese modo... Vostede non anda cheo de lama...

   —Cando chove, como agora polo outono, ten un que andar así.

   —Pois os preitos siguen a sorte dos preitantes... Os preitos tamén andar cheos de lama... Pra eles sempre é outono...

   —¿E logo, como é eso? ¿Onde collen a lama os preitos?...

   —Mire vostede, cando se levanti, a lama que deixe nese banco; pense a que deixarán outros preitantes que veñan máis tarde; pense que despois chega Raposo, o escribiente do procurador, cos preitos mollados; que os deixa no mismo banco; e veia como recollen a lama dos preiteantes...

   —¿Pero o señor Xues non ve eso?

   O señor Xues non ten máis que dous ollos solos non pode ver si os preitos andan limpos ou cheos de lama.

   —Pois eu quixera que o meu preito andivese limpo, para que se vexa, a miña razón... ¿Que lle parece que debo facer pra limpar o meu preito?...

   —Vostede de facer o mismo que lles diría a todos: Non preitear...

   —¿Que están falando? –dixo don Xudas, entrando na escribanía.

   —Era eu, señor escribano, que preguntaba por vostede. ¿Como se encontra de saúde, señor?

   —Ben, grancias a Dios, ¿é vostede?

   —Eu, así, así, señor: hai algún tempo que non estou bo das cadeiras, pero namentras non colla o leito, non hai coidado.

   —¿Déronlle o recado pra que trouxese máis testigos?

   —¡Máis testigos!... Non, señor: dixéronme que vostede me chamaban, e nada máis.

   —Pois vostede solo pouce adiantará ¿non veu o seu avogado?

   —Non, señor.

   —Pois el é o que me dixo que o chamase a vostede, e que trouxese máis probas, e máis papel sellado. ¿Tampouco vén o procurador?

   —Non vin a ninguén, señor: pensei que non tiña que ver máis que a vostede.

   —Pois vaia correndo ver a os dous; ¡e despois de xantar, volva por aquí!

   —Xantar, xantaredes vosoutros, que tedes con que; pois a min xa me tedes esfolado –dixo polo baixo o labrego, saíndo da escribanía.

   —¿Con que non preitear é? –dixo o escribano encarándore con Enrique–, despois que saleu o labrego.

   —Toma ese libro, e lee eses párrafos que están marcados.

   O curial colleu o libro, e puxas a ler o que sigue. “¡Mortal orgulloso e ignorante! levante ahora los ojos al cielo y respóndeme.

   Aunque se suprimiesen algunos de esos luminares que penden de la bóveda estrellaa, tus noches, ¿serán por esos oscuras?...”

   “Las estrellas, como otros tantos soles, iluminan otros mundos que su prodijioso alejamiento nos oculta, y que, como el nuestro, tienen sus producciones y sus habitantes. La imaginación sucumbe bajo el peso de la creación. Busca a la tierra y no la distingue ya: se pierde en este inmenso cúmulo de cuerpos celestes, como un grano de polvo en una alta montaña”.

   “Atrios resplandecientes de la gloria celestial, moradas enternas de los espíritus bienaventurados, santo de los santos de la creación, trono augusto de aquel que es, ¡pudiera un pequeño gusano describiros!... (Carlos Bonet. Comtemplación de la naturaleza).

   —¿Que sacas ti en craro do que liches?

   —Pois cousa: penso que este señor Bonete está tolo.

   —Non dirá que si, nin que non; pero, de todas sortes, é un tolo sabio, porque cando escriben eso, falireche a ti sin convierte.

   —Díxoche, no linguaxe dos quinteiros, que as estrelas non se fixeron para alumearche nos carreiros da terra; que a túa imaxinación afógase baixo do peso da curia; que ti es un verme que ten que rebullirse na lama das leiras, e que agora mismo te vas do meu lado, pra que non te rebullas na lama dos preitos.

Véxase tamén[editar]

Bibliografía[editar]


Tódalas obras orixinais deste autor atópanse no dominio público. Isto é aplicábel en todo o mundo por mor de que finou fai máis de 80 anos.
As traducións poden non estar en dominio público.