A Virxe do Cristal/Parte V

-Moito madrugas huxe-,
dixo Xan de Ventraces a Martiño,
topándoo cunha cara de forruxe
pola mañá moi cedo nun camiño.
-Nunca fun perguiceiro-,
repúxolle Martiño de mal modo,
porque Martiño é pouco paroleiro.
-Pois fillo, así e todo,
outro-lo seu negocio fan primeiro...
-Ande eso... ¡qué lle queres!...
Si foran como ti tódolos homes...
-Olla, a mal non mo tomes,
mais... tes pouco partido entre as mulleres.
-Xan, levo moita presa,
porque teño que faga na devesa.
Vou pra Porto de Outeiro,
que si non, ten presente o que che digo:
sobre esas i autras cousas que me calo
moito tería que falar contigo,
moito que agora vale máis calalo... –
¡Ouga! ¿Xa te enrabuxas?
A¡, Martiño, calquera que te escoite
e ben non te coneza,
dirá que non tes miolo na cabeza
a forza de pensar dende onte á noite.
ó meu conto volvendo,
como antes che decía,
non hai unha muller que non se ría
do parviño que es ti...
-En non te entendo.
Fala craro, si sabes;
pois, o demo me leve,
si dende que me dis cousas tan graves
me non tes tiritando, como a neve.
¿Conque... dis que as rapazas do concello
falan por ahí de min? ¡ Mirai o diaño!
¡Pois estouche servido!...
Pero teño entendido
que inda me qués cal quer o lobo ó año.
¡Qué lle hemos de facer! I eu que creía
que nadia que talar de min tería...
-¡Ma... canté! Pero vives enganado,
porque onte á noite aíña,
díxome en certo són certa veciña
falando de que estabas namorado,
que máis sorte que ti tiñaa calquera,
esguízaro mirrado,
de pemas tortas e de cara fera.
"l esto ben se adiviña
–dicíame a rapaza do relato
porque despois de que a levou o gato,
é cando el vai en busca da sardiña..."
-Cálate, Xan, e vaite, que inda é cedo
pra que contigo un escarmento faga;
non afondes a chaga...
non me fales xa máis dise segredo
que pesa sobre min como unha praga...
No meu pelexo ponte:
¿non che abondou canto dixeches onte?...
Líscate, Xan, líscate axiña, pronto;
que sin que nadia o note nin sospeite,
cando me fagas falla, buscareite...
porque che teño que contar un conto...
¡Ladras ben.... rabearas!
Mais, si cal tes maldá tiveras forza,
as probas do que dis xa me amostraras
sin agardar que a gorxa che retorza.
-Martiño, ¿logo pícaste?
Folgárame de ver que eras valente,
porque inda hai quen che di -¡cousas da xente!-
que cando cún te atopas... esfurrícaste...
-0 que che diga tal, dille que mente...
Eu nunca de gabarme fun amigo,
nin loitas deprendín, nin o pau xogo;
pero o que me fixo unha -¡olla o que digo!
quer quixera, quer non, pagouma logo.
Si ti crerme non queres,
o mal será pra ti; pois che prometo
que si de hoxe nun mes conta non deres
da honra de Rosa, á que furtache o creto,
¡heiche crava-la lengua nun espeto
para escarmento de homes e mulleres!
-¿E verdade o que dis?
-Non cho repito.
-Pois entón... ¡hastra agosto!
-O dito... idito!

Desta sorte falando
Xan de Ventraces i o infelís Martiño
fóronse separando,
e sin decir máis nada
colleron cada cal por seu cainiño,
Mairtiño triste, Xan asubiando.
O día crarexaba;
do sol, que a relumbrar encomenzaba,
unha franxa marela
polos altos petoutos se estendía;
a brisa nas silveiras rebuldaba,
i alá no ceio -pendurada estrela
chilraba aletexando a cutuvía.

Do lado de Levante
de sombra e lume pabellón flotante,
vai correndo mainiña, mainamente,
tapando os hourizontes, negra nube,
e dela por didiante
trévoa de fogo ardente
esparxe húmedo cheiro a terra quente.

Martiño camiñaba
máis triste cada ves, a toda presa.
¡Cántas bágoas choraba
por aquel camiñiño da devesa!

"Querer unha rapaza hermosa e pura;
pedila por muller con cortesía;
ir forrando prá boda e máis pró cura;
gardarlle lei un día i outro día;
respetala, adorala con loucura;
pegar por ela choutos de alegría;
e cando ún está lévedo, ceguiño
pola amorosa febre,
escoitar unha noite nun camiño:
"Non te cases, Martiño,
si non queres levar gato por lebre...

"Traballar toda a vida;
andar bregando sempre coesta aixada
pra conservar sin lixo, ennobrecida,
a limpa fama de meus pais herdada,
e de pronto escoitar de boca allea
unha mañá, no medio dun camino:
"Mira o que fas, Martiño,
que che se rin de ti por toda a aldea...

"¡A¡, coéstes comparados,
nada os tormentos son dos condenados!
¿Será verdá, Xan de Ventraces?... ¡Dimo!
¡Ten piedade de min, destas bagullas,
deste infemo en que ximo,
devorado por dentes como agullas!
Eu non sei si te crea,
pero..., ¡Virxe María!,
si dixeses verdade, en morrería...
¿Sera-lo demo?... i Arrenegado el sea!"

Así decindo o mísero labrego,
sin calma nin sosego,
meteuse na devesa decontado,
e do seu sacho armado
comenzou sin refolgo o seu trafego.

Levaba xa Martiño,
rapaz de moito aguante,
sete horas de trabarlo seguidiño,
cando nesto, de vento un remuíño
ergueu a terra pola veiga adiante.
A densa polvareira
oscurecen o sol por un istante,
i estremecendo val e carballeira
rachou a negra nube de Levante
o rouco són dun trono frameante.

As gárgolas do ceo
esgazáronse entón, e do seu seo
tanta chuvia mandaron
que as hortas se arrasaron,
o río esbordou, cheo,
i os álbores i as prantas esfollaron.
Na tempestade aquela
caía como on raio cada gota
i en ningures se víu outra como ela.

Martiño, arripiado,
no ventre se meteu dunha caflota.
¿Qué lle importa ó coitado?
Si está da auga do ceo agarimado,
a¡, non o está da que dos ollos bota!...
¡Poidera ser -decía-,
poidera ser que Rosa me enganara?
Rosa, por quen daría
canto Noso Señor no mundo cría,
hastra un reino, si en sorte me tocara?
Non pode ser; non pode ser, de fixo.
Pura como un cristal, dixo onte á noite.
¡Pura como un cristal!... Cando mo dixo.
non hai razón pra que coa duda loite".

Brillou entón, de súpeto,
nos ceos un relampo,
que esparexendo a brétema
nun raio reventou.
Ardeu en fogo a atmósfera,
alumiouse o campo
i esnaquizouse o álbore
en que Martiño entrou.

Da labazada eléutrica
que lle espidíu o raio,
Martiño cego, atóneto,
caíu tumbado ó chau.
Mais logo, repoñéndose
do natural esmaio,
xusgándose cadávere
levouse ó peito a mau.

Pouquiño a pouco os párpados
abrindo, persinouse,
i ó ver pasada cáxeque
tan forte tempestá,
saniño e salvo véndose,
da terra levantouse
e da cañota cóncava
saíu tranquilo xa.

Mais inda ben, ¡meu ánxele!,
non dera unha zancada,
cando trasposto en xúbilo
no chau se acrequeñou.
¡Nunca eu nacera! "... díxose,
e recadando a aixada,
unha non vista endrómena
da terra levantou.

Era unha pediriña pedra,
era unha pedra pedriña,
como un ovo de galiña
tallado en fino cristal;
unha pedra primorosa,
elíptica, limpa, pura,
de artificio e soldadura
sin xiquera unha sinal.

Mirada dendes de lonxe
reloce como un diamante,
parece de algún xigante
ollo sin párpado, atrós;
pero mirada de preto,
sospende, ademira, espanta,
vendo nela a imaxe santa
da bendita Nai de Dios.

Non é un coíño formado
polos gotexos da terra,
nin en canteira nin serra
puido topalo ninguén.
Non é unha pedra de neve
que a calor derretería,
nin salación, que tería
outra forma da que ten.

Non é un aerolito ardente,
anaco de pedra estrano
cuio orixe soberano
iña se non alcontrou.
Non é volcánica lava,
que fora de cór máis louro,
estalacta, nin metouro...
nin o diario que o inventou.

Esta é unha pedriña pedra,
ésta é unha pedra pedriña,
tan rara, tan pulidiña,
como outra no orbe non hai.
¡Mesmo parece unha bágoa
dos ollos de Dios caída
pra se quedar convertida
en cárcere de súa Nai!

¡Qué hermosa está dentro dela,
qué linda Nosa Señora!
¡Con qué gracia sedutora
deixa seu sembrante ver!
Por ollos ten dous luceiros,
por dentes, pelras dos mares,
por greñas, raios solares,
¡por risa... un amanecer!

Vendo tanta maravilla
metida en tan curto espacio,
en tan pequeno palacio
tanta grandeza de Dios,
Martiño, pasmado todo,
tomando o cristal a peso,
escramou: -" ¡Ande por eso!...
¡Ande por eso... olla¡ vós! "

Quíxose pór de arrudillas,
quixo quitarse a monteira
e gardar na faltriqueira
o milagroso cristal;
pero dos seus pensamentos
segunda ves asaltado,
decindo: -"¡Estou rematado!",
tirouno dun saque ó val.

"Non, -continou- Dios non quere
que logre a miña demanda;
xa Dios á súa Nai non manda
pra ós namorados valer.
Eses foron outros tempos...
i ese cristalino gaio
foi a chizpa daquel raio
¡que me debera fender! "

Neste veuse vindo a noite,
i arrematada a faena,
Martiño, sempre con pena,
foise indo cara ó lugar;
e cando entrou pola vila
dixo, de remordos cheo:
"¿Será un aviso do ceo?...
¡Non che quixera apostar!"